شفع درلغت یعنی پیوست شدن یا نقش داشتن درانجام کار یا عملی، حالا چه به طور مستقیم یا غیر مستقیم. درقرآن نیز درآیه ۸۵سوره نسا آمده است:
مَنْ يَشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً يَكُنْ لَهُ نَصِيبٌ مِنْهَا وَمَنْ يَشْفَعْ شَفَاعَةً سَيِّئَةً يَكُنْ لَهُ كِفْلٌ مِنْهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ مُقِيتًا ﴿۸۵﴾
هر که سبب کار نیکویی شود هم او نصیبی کامل از آن بَرَد، و هر که وسیله کار قبیحی گردد از آن سهمی بسزا خواهد یافت، و خدا بر همه چیز (از نیک و بد اعمال خلق) مراقبی تواناست. (۸۵)
واما درآیاتی دیگر از قرآن نیز به مفهوم شفاعت اشاره شده است که به معنای انجام کاری به اذن الله برای بندگان است و بوسیله ماموران الهی(فرشتگان) چه دردنیا چه درآخرت. به چند نمونه ازآن توجه کنیم:
وَكَمْ مِنْ مَلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِنْ بَعْدِ أَنْ يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَرْضَى﴿۲۶﴾
و بسا فرشتگانى كه در آسمانهايند [و] شفاعتشان به كارى نيايد مگر پس از آنكه خدا به هر كه خواهد و خشنود باشد اذن دهد (۲۶)
دراین آیه به وجود فرشتگان بسیاری اشاره شده است که به اذن الله درانجام کاری برای بندگان شفیع میشوند یعنی آنها هم درانجام آن کار پیوست میشوند و نقش دارند. میبینیم که هم الله شفیع است وهم ملک یا فرشته .یعنی جفتشان درانجام عمل نقش داشته اند اما این کجا وآن کجا ؟! یکی فرمانده وصاحب اختیار دیگری فقط وفقط مامور وکارگزار ومخلوق. به همین دلیل است که الله میفرماید شفیع اصلی خداست و امرازسوی اوصادرشده است وفرشتگان (نه انسان ها) تنها و تنها مجری اوامراو هستند:
وَاتَّقُوا يَوْمًا لَا تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئًا وَلَا يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلَا يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ ﴿آیه ۴۸سوره بقره﴾
و بترسيد از روزى كه هيچ كس چيزى [از عذاب خدا] را از كسى دفع نمى كند و نه از او شفاعتى پذيرفته و نه به جاى وى بدلى گرفته مى شود و نه يارى خواهند شد (۴۸)
دراین آیه هم منظور این است که درقیامت هیچ نفسی نمیتواند ضامن نفس دیگری بشود یا کاری برای او انجام دهد. انجام کار=شفاعت. همین تک آیه برای رد تمامی ادعاهای پوچ مبنی بر شفاعت انسان برای انسان دیگردرقیامت کافیست. حال آیات دیگر را تک تک بررسی میکنیم:
لَا يَمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا ﴿سوره مریم آیه ۸۷﴾
[آنان] اختيار شفاعت را ندارند جز آن كس كه از جانب [خداى] رحمان پيمانى گرفته است (۸۷)
دراین آیه هم اگر آیات ۸۵ و۸۶را بخوانیم، متوجه میشویم که صحبت از دو گروهی است که در قیامت رهسپار مسیر خود هستند یکی متقین ودیگری مجرمین که شفاعت الله رامالک نمیشوند (الله کاری برایشان انجام نمیدهد) مگر آنها که عهدی با خدا دارند که این عهدمعروف هم بارها درآیات توضیح داده شده است وخدا درآخرت به عهد خود وفا میکند و شفیع متقین میشود.
يَوْمَئِذٍ لَا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِيَ لَهُ قَوْلًا ﴿سوره طه آیه۱۰۹﴾
در آن روز شفاعت سودى ندارد مگر براى كسى كه خداوند رحمان برای او اجازه دهد وبه قولی برای او راضی باشد (۱۰۹)
نکته مهم دراین آیه توجه به واژه له و قول میباشد. اذن له ،اذن الله است برای کسیکه مورد شفاعت الله قرارمیگیرد. رضی له قولا هم با رضی عنه قولا زمین تا آسمان فرق دارد که متاسفانه اکثرا به رضی عنه قولا ترجمه میکنند که با این ترجمه وارونه قول به شخص برمیگردد ومنظور سخن شخص مذکوراست. اما قول دراین آیه سخن الله است همان خدایی که قولش مساوی است با انجام کار .همان خدایی که میگوید موجود باش وموجود میشود. پس منظور این آیه روزی است شفاعت الله برای هیچکس حاصل نمیشود، مگر آنکه الله بخواهد وقول و امر وحکم شفاعتش را صادر کند
وَلَا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿سوره زخرف آیه ۸۶﴾
و كسانى را که به جاى اومىخوانند، داراى شفاعت نيستند، مگر آن كسى كه آگاهانه شاهد و ناظر حق باشد(۸۶)
از این آیه هم ممکن است برداشت نادرست بشود اما طبق این آیه به روشنی میفهمیم کسانی که بجای خداوند برای شفاعت صدا میزنیم خودشان مشمول شفاعت خداوند نمیشوند مگر آنهایی که به حق گواهی داده اند. میبینیم که خودشان محتاج شفاعت الله هستند. حال چگونه میتوانند برای ما کاری انجام دهند.
... مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ... (سوره بقره آیه ۲۵۵)
این آیه هم بیان میکند فرشته ها مامور انجام کار و شفاعت الله هستند و با اینکه شفع شده اند درانجام کارها اما تنها نقش شان فرمانبرداری است و شفیع اصلی خداست.
آیاتی مشابه بسیارند واما ختم کلام و تیر خلاص به تمامی شفاعت تراشان رادر آیه ۴۴سوره زمر میخوانیم:
قُلْ لِلَّهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعًا لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿آیه ۴۴سوره زمر﴾
بگو شفاعت به تمامى خداى راست، فرمانروايى آسمانها و زمين او راست، آنگاه به سوى او باز گردانده مىشويد (۴۴)