با سلام. به متن آیه 78 سوره اسراء توجه فرمایید:
أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا ﴿الإسراء: ٧٨﴾
پاسخ ها:
1) ریشه "قر" (קר) در لسان وحی به عملکرد اعلام کردن، اعلامیه، گفتن، بیان کردن و خواندن چیزی دلالت دارد و هم در تورات و هم در قرآن بوفور ظاهر شده است:
و فرشته خداوند وی را گفت: «اینک حامله هستی و پسری خواهی زایید، و او را اسماعیل خواهی خواند (וקראת)، زیرا خداوند تظلم تو را شنیده است (تورات صحیفه پیدایش فصل 16 آیه 11)
سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنسَىٰ ﴿الأعلى: ٦﴾
ما بزودى بر تو خواهيم خواند، تا فراموش نكنى
بدین ترتیب کلمه قرآن در عبارت قُرْآنَ الْفَجْرِ به خواندن دلالت دارد و منظور چیزی جز خواندن "کلام الله" نیست چرا که تنها کلام الله است که حاوی ذکر یا وسیله یادآوری است: ص وَالْقُرْآنِ ذِي الذِّكْرِ ﴿ص: ١﴾
2) دلوک از ریشه "دل" می آید و در لسان وحی به عملکرد "وارد شدن به چیزی و برگرداندن" دلالت دارد. در آیه ذیل از قرآن، دلو به سطل (که وارد چاه شده و آب را برمیگرداند) و ادلی به عمل وارد شدن به چاه و بازگرداندن دلالت دارد:
وَجَاءَتْ سَيَّارَةٌ فَأَرْسَلُوا وَارِدَهُمْ فَأَدْلَىٰ دَلْوَهُ قَالَ يَا بُشْرَىٰ هَٰذَا غُلَامٌ وَأَسَرُّوهُ بِضَاعَةً وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِمَا يَعْمَلُونَ ﴿يوسف: ١٩﴾
و كاروانى آمد. پس آب‌آور خود را فرستادند. و دلوش را انداخت. گفت: «مژده! اين يك پسر است!» و او را چون كالايى پنهان داشتند. و خدا به آنچه مى‌كردند دانا بود.
در تورات نیز ریشه דל (دل) به همین عملکرد دلالت دارد:
و کاهن مدیان را هفت دختر بود که آمدند و آب کشیده (ותדלנה)، آبخورها را پرکردند، تا گله پدر خویش را سیراب کنند (تورات صحیفه خروج فصل 2 آیه 16)
عملکرد "دل" به وارد چیزی شدن و برگرداندن آن در آیات دیگر قرآن نیز بکار رفته است:
فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا عَن تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُل لَّكُمَا إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُّبِينٌ ﴿الأعراف: ٢٢﴾
پس آن دو را با فريب به سقوط كشانيد (رسوخ در دل بوسیله غرور)؛ پس چون آن دو از [ميوه] آن درختِ [ممنوع] چشيدند، برهنگى‌هايشان بر آنان آشكار شد، و به چسبانيدن برگ[هاى درختانِ] بهشت بر خود آغاز كردند، و پروردگارشان بر آن دو بانگ بر زد: «مگر شما را از اين درخت منع نكردم و به شما نگفتم كه در حقيقت شيطان براى شما دشمنى آشكار است.»
بدین ترتیب منظور از دلوک در لِدُلُوكِ الشَّمْسِ اشاره به وارد شدن خورشید در افق یا فرورفتادن آن در افق یا غروب می باشد.
3) اشاره إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا دلالت بر تاثیر ممتد عبادت فجر بر زندگی آن روز نفس آدمی دارد و کنایه ای بر اهمیت آن است.