بنیان سبق در آیات متعدد قرآنی به عملکرد "پیشی گرفتن" از کسی در کاری دلالت دارد و در اصطلاح به معنای عاجز و درمانده کردن یا مغلوب کردن کسی است. به آیه ذیل توجه فرمایید:
وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَبَقُوا إِنَّهُمْ لَا يُعْجِزُونَ ﴿الأنفال: ٥٩﴾
و زنهار كسانى كه كافر شده‌اند گمان نكنند كه پيشى جسته‌اند، زيرا آنان نمى‌توانند [ما را] درمانده كنند.
قرآن در آیه فوق فرموده که کافران در توهمات خودشان خیال می کنند که می توانند از خداوند پیشی گرفته و خداوند را عاجز و درمانده و مغلوب نمایند. همانطور که ملاحظه می شود منظور از سبقت گرفتن در این آیه، پیشی جستن بر خداوند و درمانده و عاجز کردن خداوند است. به آیه دیگری توجه فرمایید:
وَقَارُونَ وَفِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَلَقَدْ جَاءَهُم مُّوسَىٰ بِالْبَيِّنَاتِ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ وَمَا كَانُوا سَابِقِينَ ﴿العنكبوت: ٣٩﴾
و قارون و فرعون و هامان را [هم هلاك كرديم]. و به راستى موسى براى آنان دلايل آشكار آورد، و[لى آنها] در آن سرزمين سركشى نمودند و پيشى نجستند.
قرآن در آیه فوق با اشاره به افرادی چون قارون، فرعون و هامان می فرماید که این افراد علیرغم حشمت و جبروت و توانایی ها و استکباری که در زمین کردند، نتوانستند از خداوندشان پیشی بگیرند یا خداوند را مغلوب سازند. قرآن در آیات دیگر اشاره کرده که چگونه خداوند ایشان را بخاطر تکبری که می ورزیدند نابود کرد. توجه شود که این الله است که انسان را زنده کرده و این الله است که انسان را می میراند. لذا بدیهی است که انسان نمی تواند بر خالق خودش پیشی بگیرد یا او را مغلوب و درمانده نماید:
نَحْنُ قَدَّرْنَا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ ﴿الواقعة: ٦٠﴾
ماييم كه ميان شما مرگ را مقدر كرده‌ايم و بر ما سبقت نتوانيد جست
نتیجه
در آیات متعدد قرآن فرموده که انسان نمی تواند از الله سبقت بجوید. این بدان معناست که انسان نمی تواند از الله پیشی گرفته یا او را درمانده و عاجز نماید یا بر نقشه های الله غلبه کند. قرآن با ذکر مثال های متعدد به انسانها گوشزد میکند که مانند افراد کافر نباشند و تصور نکنند که می توانند بر الله فائق آیند. حقیقتا انسانی که حتی نمی داند در کجا می میرد چگونه می تواند خالق خود را مغلوب کند؟
إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ ﴿لقمان: ٣٤﴾
در حقيقت، الله است كه علم [به] قيامت نزد اوست، و باران را فرو مى‌فرستد، و آنچه را كه در رحمهاست مى‌داند و كسى نمى‌داند فردا چه به دست مى‌آورد، و كسى نمى‌داند در كدامين سرزمين مى‌ميرد. در حقيقت، الله است [كه] داناى آگاه است.