متأسفانه آیه هفتم سوره آل‌عمران یکی از آیاتی است که به کرات دچار تفاسیر نادرست و برداشت‌های متناقض شده است. در بسیاری از موارد، مواضع کلمات این آیه تحریف شده و تفاسیر ارائه‌شده کاملاً خارج از چارچوب معنایی صحیح آن هستند. این موضوع منجر به سردرگمی در میان افراد و فرقه‌های مختلف شده و هیچ تعریف ثابت و مشخصی حتی در میان یک فرقه خاص از این آیه مشاهده نمی‌شود. در همین راستا و برای دستیابی به درک صحیح و دقیق از این آیه، ضروری است که معانی درست برخی از واژگان کلیدی آن روشن شود. از این رو، قبل از مطالعه این مطلب، میبایست ابتدا به لینک‌های زیر که به عنوان پیش‌نیاز فهم دقیق این پست (و آِیه مدنظر) در نظر گرفته شده، مراجعه کنید:
حکم، محکم و حکمت به چه معناست؟ یا حکم با حُکم متفاوت است؟
اخر/احر به چه معناست؟
شبه که متشابه یکی از مشتقات آن است به چه معناست؟
برای درک بهتر آیه، هر جمله و بخش آن را به صورت جداگانه ترجمه و بررسی می‌کنیم تا در نهایت به یک فهم کلی و جامع از آن دست یابیم:
..هُوَ الَّذى أَنزَلَ عَلَيكَ الكِتٰبَ..
اوست کسی که کتاب را بر تو نازل کرد
..مِنهُ ءايٰتٌ مُحكَمٰتٌ..
که آیات آن [همگی] دارای حکمت است
..هُنَّ أُمُّ الكِتٰبِ..
که آنها شاکله کتاب هستند
چند نکته مهم در این چند بخش وجود دارد: الله کتابی نازل کرده که آیات آن دارای حکمت هستند؛ بنابراین، تمامی آیات کلام الله حاوی حکمت‌اند و هیچ آیه‌ای نیست که از این ویژگی برخوردار نباشد. همچنین، آیه دیگری در قرآن وجود دارد که به روشنی بر حکمت داشتن تمام آیات کتاب شهادت می‌دهد:
الر كِتٰبٌ أُحكِمَت ءايٰتُهُ ثُمَّ فُصِّلَت مِن لَدُن حَكيمٍ خَبيرٍ (11:1)
الر، کتابی که آیات آن دارای حکمت است سپس از جانب حکیمی دانا شرح داده شده است
همان‌طور که مشاهده می‌کنید، در سوره هود اشاره شده که آیات کتاب الله دارای حکمت‌اند. بنابراین، با توجه به توضیحات فوق، این ادعا که برخی از آیات الله محکم (دارای حکمت) هستند و برخی دیگر نه، به طور کلی نادرست است؛ چرا که تمامی آیات الله محکم هستند (دارای حکمت‌اند)
..وَأُخَرُ مُتَشٰبِهٰتٌ..
و نیز [در وجه دیگر] متشابه هستند
متأسفانه، مترجمان و مفسران بخش فوق را به گونه‌ای ترجمه میکنند که گویی فقط بخشی از آیات ویژگی متشابه بودن را دارند و سایر آیات فاقد این ویژگی‌اند. در حالی که متشابه بودن آیات، در کنار حکمت داشتن آنها یکی دیگر از ویژگی‌های کتاب الله است. در واقع، آیات قرآن همگی دارای حکمت هستند و باید با یکدیگر مرتبط و در کنار هم بررسی شوند (متشابه). اما برخی افراد این کار را انجام نمی‌دهند و بدون بررسی کامل آیات مرتبط و دستیابی به نتیجه‌ای کلی، تنها از یک آیه برای اهداف شخصی خود سوءاستفاده میکنند. همان‌طور که در حوزه قتال می‌بینیم گروه‌های تروریستی چگونه از آیات قرآن سوءاستفاده میکنند. شایان ذکر است در مورد متشابهات نیز آیه روشنی دیگری وجود دارد که تأیید می‌کند کل کتاب نیز متشابه است:
اللَّهُ نَزَّلَ أَحسَنَ الحَديثِ كِتٰبًا مُتَشٰبِهًا مَثانِىَ تَقشَعِرُّ مِنهُ جُلودُ الَّذينَ يَخشَونَ رَبَّهُم ثُمَّ تَلينُ جُلودُهُم وَقُلوبُهُم إِلىٰ ذِكرِ اللَّهِ ذٰلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهدى بِهِ مَن يَشاءُ وَمَن يُضلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِن هادٍ (39:23)
الله همه سخن (هدایتگر الهی) را در قالب کتابی بازگرداندنی و تکرار شونده نازل کرد که پوست بدن کسانیکه از پروردگار خویش می ترسند از آن به لرزه می افتد، سپس پوستها و دلهای ایشان به یاد الله نرم شود، این هدایت الله است، بدان (سخن) هر کس را بخواهد هدایت می کند و کسی که الله گمراه کند پس برای او هدایت کننده ای نیست
آیه فوق از سوره زمر، در کنار آیه‌ای از سوره هود که به محکمات اشاره دارد، به‌تنهایی این ادعا را که برخی از آیات کتاب محکم یا متشابه هستند، رد می‌کند. همچنین نباید فراموش کنیم که "محکم" به معنای حکمت است، نه استواری و پایداری به شکلی که در زبان فارسی رایج است. این موضوع به‌طور مفصل در لینکی که در ابتدای پست برای بررسی مفهوم "حکم" قرار داده شده، توضیح داده شده است.
هُوَ الَّذى أَنزَلَ عَلَيكَ الكِتٰبَ مِنهُ ءايٰتٌ مُحكَمٰتٌ هُنَّ أُمُّ الكِتٰبِ وَأُخَرُ مُتَشٰبِهٰتٌ فَأَمَّا الَّذينَ فى قُلوبِهِم زَيغٌ فَيَتَّبِعونَ ما تَشٰبَهَ مِنهُ ابتِغاءَ الفِتنَةِ وَابتِغاءَ تَأويلِهِ وَما يَعلَمُ تَأويلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرّٰسِخونَ فِى العِلمِ يَقولونَ ءامَنّا بِهِ كُلٌّ مِن عِندِ رَبِّنا وَما يَذَّكَّرُ إِلّا أُولُوا الأَلبٰبِ (3:7)
اوست کسی که کتاب را بر تو نازل کرده. که آیات آن دارای حکمت است. که آن آیات دارای حکمت شاکله دستورات هستند و آن آیات دارای حکمت، متشابه نیز هستند. لیکن انسانهایی که در قلبهایشان زیغ وجود دارد پس تبعیت میکنند از آن بخش متشابهات کتاب، به این جهت که فتنه جویی کنند و به دنبال پشت صحنه سازی کردن بروند در حالیکه به غیر از الله کسی پشت صحنه آن را نمی داند، و راسخون در علم میگویند ما به آن ایمان آوردیم، همه آن از جانب اله ماست. البته به غیر از اولوالاباب کسی متذکر نمی شود
با توجه به تمامی توضیحات فوق، الله هر موضوعی را به‌طور کامل و دقیق در کتاب خود بیان کرده است و تمامی آنها حاوی حکمت‌اند. این توضیحات به‌صورت پراکنده در میان سوره‌های مختلف قرار گرفته‌اند و تنها با جمع‌آوری و کنار هم قرار دادن آنها است که فرد مؤمن می‌تواند به درک روشنی از موضوعات برسد. به‌عنوان مثال، در موضوع صلات: یک آیه به جهت قبله اشاره دارد و آیه‌ای دیگر در سوره‌ای متفاوت نحوه غسل را توضیح می‌دهد. بنابراین، برای فهم کامل صلات، باید تمامی آیات مرتبط با این موضوع از سوره‌های مختلف قرآن جمع‌آوری و بررسی شوند تا به برداشتی صحیح و منطبق بر کلام الله دست یافت. این فرآیند جمع‌آوری آیات مرتبط، همان مفهوم «متشابه» بودن آیات است.
در نتیجه، تمام آیات کلام الله دارای حکمت هستند [محکمات] و برای درک صحیح آنها باید هر موضوع را در تمامی کتاب جمع‌آوری و بررسی کرد [متشابه] تا به نتیجه‌ای کلی و دقیق رسید.