ریشه עש (عش/عس) از ترکیب دو بنیان ع و ش مشتق شده که به عملکرد "روی چیزی بیرون آمدن" دلالت دارد. با نگاهی به مشتقات آن در متن وحی، این عملکرد در ترجمه ها مشخص می شود:
یکی از مشتقات עש به علف ترجمه شده چرا که علف "روی زمین بیرون می آید":
ויאמר אלהים תדשא הארץ דשא עשב מזריע זרע עץ פרי עשה פרי למינו אשר זרעו בו על הארץ ויהי כן (تورات صحیفه پیدایش فصل 1 آیه 11)
و خداگفت: «زمین نباتات برویاند، علفی که تخم بیاورد و درخت میوه‌ای که موافق جنس خود میوه آوردکه تخمش در آن باشد، بر روی زمین.» و چنین شد
یکی دیگر از مشتقات עש به ساختن برگردان شده چرا که ساختن در این معنا به عملکرد "بیرون آمدن طرحی نو روی چیزی" می باشد. بعنوان مثال در آیه ذیل خداوند از پوست، لباسی برای آدم و زنش می سازد:
ויעש יהוה אלהים לאדם ולאשתו כתנות עור וילבשם (تورات صحیفه پیدایش فصل 3 آیه 21)
و خداوند خدا رختها برای آدم و زنش از پوست بساخت وایشان را پوشانید
و نمونه های دیگر
نتیجه
עש به عملکرد خارج شدن روی چیزی اشاره دارد و تکرار پشت سرهم بنیان آن در واژۀ עשעש (عسعس در لسان قرآن) حالت تاکیدی بر خود می گیرد و به عملکرد، "{به حدت و شدت} خارج شدن روی چیزی" دلالت دارد که می توان آنرا در فارسی به "برکنده شدن" برگردان نمود. بنابراین، برگردان فارسی پیشنهادی برای عبارت "واللیل اذا عسعس" از این قرار است:
به حقانیت شب، چون برکنده شود