عبارت الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ در آیات قرآن که آنرا به "خاور و باختر" برگردان کرده اند، یک اصطلاح است که در زبان فارسی امروزی آنرا به "این سو و آنسو" ترجمه می کنند. در آیات ذیل مشرق و مغرب به "این سو و آنسو" دلالت دارد:
سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا قُل لِّلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَن يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿البقرة: ١٤٢﴾
به زودى مردم كم خرد خواهند گفت: «چه چيز آنان را از قبله‌اى كه بر آن بودند رويگردان كرد؟» بگو: «مشرق و مغرب از آن الله است؛ هر كه را خواهد به راه راست هدايت مى‌كند.»
در آیه فوق، صحبت از قبله است و الله به افراد کم خرد پاسخ می دهد که مشرق و مغرب از آن الله است و به هر جهت و سمت و سو رو کنید، الله در آن سمت است:
وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ ﴿البقرة: ١١٥﴾
و مشرق و مغرب از آنِ الله است؛ پس به هر سو رو كنيد، آنجا روى [به] الله است. آرى، الله گشايشگر داناست.
حال سوال پیش می آید:
اگر مشرق و مغرب از آن الله است پس چرا الله بر جهت مسجدالحرام بعنوان قبله مقرر شده بر پیروان قرآن تاکید دارد؟ آیا این تناقض نیست؟ که از یک سمت بگوییم به هر طرف رو کنیم الله به همان سمت است و از طرفی بگوییم که فقط و فقط باید رو به قبله مسجدالحرام داشته باشیم؟
قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ ﴿البقرة: ١٤٤﴾
وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي وَلِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿البقرة: ١٥٠﴾
پاسخ:
پاسخ آن است که حقیقتا به هر سمت رو کنیم آنسوی الله است. لیکن همین خداوند که صاحب مشرق و مغرب است در کلامش حکم کرده که ما رو به مسجدالحرام کنیم و مسجدالحرام را بعنوان قبله خود اتخاذ نماییم تا اطاعت ما از این حکم مشخص و مبرهن گردد. پس اولی اعلام می دارد که الله در هر سمتی حاضر است و دومی اعلام می دارد که ما انسانها مکلف به اتخاذ جهت بیت الله الحرام بعنوان قبله خود هستیم.
در خصوص آیه 177 سوره بقره:
آیه مورد سوال شما یعنی آیه 177 سوره بقره، نیز نفی ظاهرسازی و ناقص نگری در دین است. با استناد به این آیه متوجه میشویم که حتی رو به سمت مسجدالحرام کردن نیز کافی نیست. پس اگر کسی به این مغرور است که رو به مسجدالحرام دارد و به خود می بالد باید به این آیه توجه کند. چرا که مطابق این آیه تا فرد صدق یعنی پایبندی خود به ایمان و عمل صالح را در ابعاد مختلف کلام وحی نشان ندهد، راه به هیچ جایی نخواهد برد. این آیه مفاد مهم را بیان کرده است:
1) مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ
2) وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ
3) وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا ۖ
4) وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ
نتیجه
به هر طرف رو کنیم آن سمت، الله حاضر است، چه مشرق و چه مغرب. لیکن الله دستور داده که مسجدالحرام را بعنوان قبله خود اتخاذ کنیم. مضاف بر آن می فرماید کسی نباید بواسطه اتخاذ مسجدالحرام بعنوان قبله احساس "بر" یعنی نیکی به خود داشته باشد. چرا که نیکی یا "بر" از منظر الله پایبندی به مجموعه کاملی از دستورات است نه صرفا افتخار کردن به رعایت جهت قبله !